Zelf ontdekken met hulp van anderen… mijn eerste keer VTS
door Yaël Speck
Details uit de besproken werken van Kandinsky en Willink.
Samen met een groep andere kunstfanaten wachtte ik geduldig voor het Van Abbemuseum in Eindhoven. Het was een koude en regenachtige dag, dus het was een verademing toen de deuren van het museum openden. Eenmaal binnen vertelde Florentine Peijnenburg (trainer VTS Nederland) wat wij die dag gingen doen...anders kijken naar kunst op basis van Visual Thinking Strategies (VTS).
Uiteraard had het een reden dat ik hier stond op een zaterdagochtend in Eindhoven. Als frequent kunstkijker en museumliefhebber ben ik mij zeer bewust van de kracht van kunst. Kijken naar iets dat wij mensen kunst noemen kan zoveel met je doen, naast dat je een gevoel hebt van ahh, dit is mooi of hè bah dit is lelijk. Door langer te kijken ga je andere dingen zien en kan je jezelf verliezen, of het tegenovergestelde, jezelf vinden in een werk. Voor mij kreeg kunst pas een rol later in mijn leven en heeft het mij tot nu toe enorm veel gegeven. Dit wil ik ook aan anderen kunnen geven, door hen te helpen hun connectie met kunst te vinden. In dit verlangen ben ik op zoek gegaan naar theorieën in het kunst kijken en zo kwam ik VTS tegen. Het was voor mij als een donderslag bij heldere hemel, hoe kon het dat ik dit nu pas ontdekte? Alles wat ik las over VTS maakte mij meer en meer enthousiast, het werd tijd om het zelf een keer te gaan ervaren.
BORDJE NEGEREN
Gunther Brendel | Aufbau des Stadzentrums Berlin | 1930
Het van Abbemuseum was voor mij geen onbekend terrein en ik was dan ook zeer nieuwsgierig naar de werken die Florentine voor deze VTS-kennismaking had uitgekozen. Wat als het een werk was dat ik al goed kende? Zou ik dan nu iets anders kunnen ontdekken, en wat zouden mijn mede kunstkijkers zien? Het eerste werk was echter een werk dat mij nooit eerder echt opgevallen was, een schilderij dat, naar mijn idee, een stad in opbouw toonde. Samen met de anderen keek ik aandachtig naar het canvas. Stiekem moet ik toegeven dat mijn oog ook afweek naar het tekstbordje dat tien centimeter naast het betreffende werk hing (ik geef mijn nieuwsgierige aard de schuld). Het tekstbordje beïnvloedde gelijk wat ik zag, dus een tip voor alle VTS- kijkers, hoe nieuwsgierig je ook bent, probeer het bordje te negeren! Na een paar minuten te hebben gekeken vroeg Florentine aan ons: “Wat gebeurt er in dit werk?” Mannen, een stad, lichten, een bouwplaats. Van alles kwam langs, veel van wat ik ook had gezien.
Florentine wees vaak aan wat we zeiden en herhaalde het. Vooral de vraag “Waaraan zie je dat” deed je echt goed kijken. Want ja, ik zag een stad in wederopbouw, maar waar zag ik dit aan? Voor mij was er een duidelijk onderscheid tussen de linkerkant van het werk, het midden en de rechterkant. Het vertelde als een soort stripverhaal, je zag links verwoeste gebouwen, een bouwput. In het midden zag je een muur en drie mannen in werkkleding (overall met schort, tools in handen en zo het leek, zware schoenen). In deze muur was een grote opening waardoor je de nieuwe stad zag. Moderne lantaarnpalen, strakke wegen en auto's. Deze gedachte deelde ik met de groep en de andere kijkers leken het ook te zien, het was ze nog niet opgevallen. Het gebeurde meerdere malen, dat een van ons wat zag dat de anderen nog niet gezien hadden. Na een goed half uur hadden we het werk echt goed bekeken, een werk waar ik zelf normaliter niet heel snel lang bij had stilgestaan. Een goed begin, ik was benieuwd naar de tweede keuze van Florentine.
Zelfportret met zijn vrouw Wilma Jeuken | 1934
Het betrof een werk wat ik zeker vaker had gezien, maar meestal met een snelle pas langsliep. Dit omdat ik het een heel naar werk vond. Een leuke uitdaging dacht ik...wat gaat er gebeuren als ik hier langer naar kijk, is het dan nog steeds zo naar? Ook bij dit werk mochten we eerst even in alle rust kijken. Ik zag twee mensen, een man, een vrouw. De man was schilder, althans hij hield een palet vast, dus dit was een associatie die ik direct maakte. De nare sfeer kwam door de donkere lucht en het woud op de achtergrond dat enorm afstak tegen de witte marmeren vloer en het standbeeld, maar ook tegen de witte huiden van de twee personen. De andere deelnemers wezen mij op de verschillende kijkrichtingen en het kleine nespresso cupje op de schilder zijn palette. Hoeveel we hebben gelachen en gekletst over dat ene detail van het nespresso cupje, dat was voor mij precies waar VTS om draait, details die het geheel van hoe je kijkt doen veranderen. Eerlijk moet ik zeggen dat het betreffende werk mij nog steeds een nare vibe geeft, maar ik durf er nu wel langer naar te kijken, omdat ik langs het nare gevoel kijk.
GAAF WAT ANDEREN ZIEN
Wassily Kadinsky | Blick auf Murnau mit Kirche | 1910
Op mijn verzoek deden we nog een derde werk, een abstract werk. Ik wilde gelijk mijn kennis gaan geven over de maker en zijn stijl, maar ik wist mezelf in te houden. En wat was het ontzettend gaaf om te horen en te zien wat de anderen zagen in een werk dat ik zo goed kende. Doordat een van mijn mede kijkers een kerk met begraafplaats zag ontdekte ik een soort tunnel die naar een hemel of some sort leek te leiden. Het was uiteraard een stuk vrijer kijken en associëren dan met een figuratief werk, maar voor een iets meer getrainde kijker kan dit ontzettend veel doen.
Al met al was mijn eerste keer VTS een succes. De methode helpt een kijker zelf dingen te ontdekken in de kunst, maar ook zeker de hulp van anderen is een enorme toevoeging. Ik kan het iedereen aanbevelen, getrainde kijker of beginner, jong of oud...ga het proberen! Zelf ga ik nu aan de slag met een onderzoek hoe ik o.a. VTS zou kunnen inzetten in de mentale gezondheidszorg...want anders kijken door middel van kunst is ontzettend relevant op meer vlakken dan je zou denken.
Yaël Speck helpt mensen hun connectie met kunst te vinden. Dit doet zij o.a. door te schrijven voor De Kunstmeisjes en door het maken van inclusieve kunstkijk programma's.