OPEN VRAGEN
Door Adelijn van Huis
‘Ik zie jullie ineens als andere mensen!’ zegt een cursist, terwijl ze vol verwondering een handbeweging maakt. Wij zijn haar poefkonijnen tijdens een training in Visual Thinking Strategies (VTS). Ze licht toe dat ze tijdens het gesprek ervoer dat er zoveel ruimte was - voor ons - om te vertellen wat wij zélf wilden vertellen. En dat we om die reden als ‘anders’ en ‘nieuw’ voor haar verschenen. Nog net geen aliens’ grapt ze later. Nu ken ik haar niet, het is de eerste keer dat ik haar ontmoet, maar de overige mensen in de groep zijn haar naaste collega’s. Dus dat ‘anders worden’ is best opmerkelijk.
In het nagesprek vergelijkt ze VTS met haar bestaande praktijk als HVO (afkorting voor: Humanistisch Vormings Onderwijs) docent, waarin zij veel open en filosofische gesprekken voert met kinderen. Vol verbazing constateert ze dat de open vragen die zij gebruikt behoorlijk sturend zijn, en haar als docent centraal stellen. Terwijl de VTS-vragen ook open vragen zijn, maar tóch verschillend.
Ze lokken verhaal uit. De vragen zijn zó gemaakt dat kijkers kunnen antwoorden op basis van hun eigen kennis, ervaring en referentiekader. VTS daagt hen expliciet uit om dat wat ze al kennen, kunnen, weten en ervaren hebben, te gebruiken in het ontrafelen van iets dat nieuw is: het voorliggende (of hangende) kunstwerk. Uitgangspunt is de wens dat mensen vanuit zichzelf verbinding maken met een kunstwerk. Als gespreksleider wil je geen inhoudelijke agenda opleggen. Je wilt ruimte bieden, aanmoedigen en verwelkomen. En naast het uitstralen van oprechte nieuwsgierigheid, zijn vragen een bruikbaar gereedschap om mensen over de streep te trekken om te kijken, te spreken en te delen.
In contact met de HVO docenten merkte ik hoe belangrijk de autonomie van het kind voor hen is. Ze willen het kind respecteren, ruimte geven en de eigenheid ondersteunen. Ze stellen zich vragen over hun rol als docent. Wanneer perk je een kind onbedoeld in? Of denk je te parafraseren en ben je eigenlijk aan het corrigeren? Welk effect hebben de woorden die je gebruikt, de opdrachten die je geeft, de vragen die je stelt? We waren het met elkaar eens dat hier geen vaste antwoorden te geven zijn. Het is zaak continue te voelen, te proberen en met aandacht te observeren wat juist is op dat ene moment.
De waarneming dat de je de mensen die je in een VTS gesprek begeleid als ‘anders’ en ‘nieuw’ ervaart, is zo herkenbaar! Terwijl zij zich richten op het onbekende kunstwerk, worden zij zichtbaar in hun zoektocht. De betekenis die het kunstwerk voor hen kan hebben, ontstaat in het moment. En die groeit, verschuift en is in beweging gedurende het gehele gesprek. Samen ben je op ontdekkingsreis, op de grens van wat je kent en weet, en wat nieuw is. De rollen zijn verschillend, de groep kijkt naar het kunstwerk, en de gespreksleider luistert naar de groep. Maar iedereen neemt deel aan hetzelfde proces, ontvankelijk voor het onbekende, zich openstellend voor hetgeen zich voor je neus – nú - afspeelt.