Samen leren; gevoed worden en teruggeven

Foto Adelijn van Huis


Reflectie op een teamtraining in museum de Fundatie

Afgelopen week gaf ik een VTS incompany training aan een groot deel van het educatieve team van Museum de Fundatie in Zwolle. Twee dagen samen bezig zijn met VTS is altijd een plezierige en volle ervaring, of je elkaar kent of niet. Maar met een groep die elkaar kent en met elkaar werkt, komt een dubbel groeiproces op gang. Enerzijds doe je inzichten en vaardigheden op, die je in je praktijk kunt toepassen. Anderzijds leer je elkaar als mens en professional beter kennen, want je als je je in VTS onderdompelt, kun je jezelf niet verbergen.

Iets nieuws leren, en dat in gezelschap van anderen ondernemen, voelt vaak kwetsbaar. Wat je probeert te doen, heb je niet in de vingers. Je overziet niet goed wat je doet en hoe je dat doet. Maar bij het oefenen in VTS, heb je elkaar nodig. De gespreksleider begeleidt de groep, en de feedback van de groep is essentieel om samen te kunnen onderzoeken wat er in een gesprek gebeurt. Nieuwsgierigheid staat voorop. En als begeleider van het oefenproces, werk je eraan om dat te verspreiden, zodat iedereen zich gaat afvragen: wat gebeurt er in dit gesprek? Met mij? In de dynamiek? Wat neem ik waar? Daarover het gesprek voeren, en elkaar feedback geven (letterlijk: ‘terug-voeden’) versterkt de onderlinge band.

Elkaar Spiegelen

VTS leren nodigt uit tot het aannemen van een open en onderzoekende houding die positief bijdraagt aan de groepsdynamiek. Er komt een professioneel gesprek op gang dat een bepaalde inhoud heeft (hoe begeleiden wij groepen, wat is VTS, wat voegt het toe?), en dat gesprek heeft ook een vorm. Die oefening in reflecteren en onderzoeken, zet de toon voor de omgang met elkaar. Daarbij komt: elkaar zien performen is leerzaam. Door je in een training te spiegelen aan anderen, leer je over hen, over VTS en over jezelf. Door je open te stellen voor de feedback van je collega’s, te reflecteren op de manier waarop je zelf gesprekken begeleidt, met hun input, kun je je eigen handelen scherper gaan waarnemen.

Zo begon een museumdocent  nadat we een geanimeerd gesprek hadden gevoerd, een samenvatting te geven. Toen ik hem voorzichtig onderbrak, en vroeg wat hem bewoog tot deze afsluiting, zei hij: “alleen bedanken voelt zo kaal, zo kort, zo onaf. Ik wil graag recht doen aan alles wat er gezegd is.” We bespraken de mogelijkheid om ook iets over het proces te zeggen, in de zin van ‘wat hebben jullie aandachtig gekeken!’ (met jongere leerlingen). Daarna oefende een andere collega en bracht het besprokene meteen in praktijk. Ze sloot af (in mijn woorden): “dank jullie wel voor het kijken naar dit werk, wat zijn er veel uiteenlopende zienswijzen naar voren gekomen, wat een rijkdom om zo samen te kijken!” Een afsluiting die door iedereen als inspirerend ervaren werd.

Een ander merkte op hoezeer het stille kijken waarmee een VTS-gesprek start bij een sculptuur zo anders verloopt dan bij een tweedimensionaal werk. We hadden gekeken naar een grote ruimtelijke metalen structuur die mij landbouw-werktuig-achtig aandeed, met eraan versmolten voorwerpen (ook van metaal). Ze zei: ‘We bewogen allemaal door de ruimte heen, keken van verschillende kanten, en je zag mensen in- en uitzoomen door details van dichtbij te bekijken of juist afstand te nemen. Het proces van kijken kun je bij een tweedimensionaal werk veel minder navolgen.’

Installatie uit tentoonstelling De Held, de Schurk en De Waarheid van Folkert de Jong

De teamleden daagden zichzelf uit in de keuze van de kunstwerken om mee te oefenen:  semi-abstracte sculpturen uit een zojuist geopende tentoonstelling, ruimtelijke installaties met geluid, video werk, of een werk uit de vaste opstelling waar ze zich meestal niet aan zouden wagen. Ook bekeken we de zaal met portretten uit de collectie van het museum, en vroegen we ons af welke van de werken mogelijk geschikt zouden zijn voor een VTS-gesprek. We experimenteerden, we probeerden dingen uit. Het getuigde van zin, van de kans aangrijpen om uit te zoeken hoe een gesprek zou kunnen verlopen. Maar ook van plezier in grenzen verleggen, en ontspanning ervaren in leren met collega’s. 

Verleiden tot actief kijken

De museumdocenten/ rondleiders werken met dezelfde tentoonstellingen en maken keuzes uit hetzelfde aanbod aan kunstwerken. En ze werken over het algemeen alleen. Zij staan in hun eentje voor een groep bezoekers. Zij zien collega’s niet werken. In een VTS training komt gegarandeerd naar boven hoe mensen gewoonlijk groepen begeleiden. Door te praten over VTS, door gesprekken te begeleiden en daarop te reflecteren, doorgrond je het proces en krijg je het in de vingers. Bovendien brengt het samen denken over VTS een reflectieproces op gang over het gezamenlijke doel.

Niet iedereen hoeft bezoekers op dezelfde manier te benaderen, die boodschap was heel duidelijk vanuit Museum de Fundatie. Dat gaf veel ruimte om stil te staan bij de vraag hoe museumdocenten en rondleiders zich verhouden tot VTS, tot publiek, tot kunst en kennis over kunst. Er ontstonden boeiende gesprekken over het omgaan met verwachtingen van de bezoekers, het delen van kennis of het aangaan van open gesprekken. De rondleiders stelden dat veel volwassenen een interessant verhaal verwachten en het prettig vinden om meegenomen te worden in het kijken door een expert. Dat mensen na afloop blij en tevreden zijn, en aangeven meer gezien te hebben.

Maar het roept ook vragen op. Want wat beoog je als afdeling educatie en als museum? Het haakt aan bij waar VTS ooit begon. Voor grondlegger Philip Yenawine, destijds hoofd educatie bij het MoMa was het niet genoeg was om alleen te boeien. Hij wilde dat bezoekers gingen vertrouwen op hun eigen ogen en hun eigen denkvermogen als ze zich tegenover een onbekend kunstwerk bevonden. De oplossing bleek te liggen in verleiden tot actief kijken. Maar moet je dat alle bezoekers aanbieden? Of wordt het dan opdringen? Het team van Museum de Fundatie maakt een onderscheid in hoe zij jonge en volwassen bezoekersgroepen benaderen.

Samen leren brengt groei dichterbij

De wil om te groeien en te ontwikkelen is bij de museumdocenten en rondleiders van Museum de Fundatie nadrukkelijk aanwezig. En met een hoofd educatie dat hier oog voor heeft, ligt blijvend ontwikkelen binnen handbereik. Met collega’s in de buurt die weten waar het over gaat, die je advies kunt vragen, waar je je ervaringen in VTS mee kunt delen. Als je samen kunt reflecteren, oefenen en brainstormen. Tijdens het afsluitende gesprek hebben we stil gestaan bij mogelijkheden die in het verschiet liggen: met elkaar meelopen, samen een nieuwe tentoonstelling VTS-sen, reflecteren op beeldkeus, het aanleggen van een beeldbank; welke kunstwerken kies je voor bepaalde doelgroepen? Praten over hoe gesprekken verlopen of sparren over hoe je een VTS-gesprek introduceert, en hoe je na afloop met bezoekers terug zou kunnen blikken op de ervaring. Ontdekken en ontwikkelen – ook na een training – ligt zoveel dichterbij als je dat samen doet.