Als het schuurt, dan leer je.

Terugblik op symposium VTS en inclusie

Door Adelijn van Huis

18 mei vond het symposium over VTS en inclusie plaats. Het was een rijk gevulde dag, met een mooie opkomst, en een goede energie. Voorafgaand aan het symposium verdiepten we ons met een team van VTS trainers en coaches met wie we intensief samenwerken in inclusie. We namen deel aan trainingen van externe experts, lazen boeken en voerden gesprekken met elkaar. Over de vraag hoe inclusief VTS is, hoe een inclusief VTS gesprek er uit zou kunnen zien, en hoe je maatschappelijke bepaaldheid als mens, je rol als gespreksleider beïnvloedt. Maar, zoals dat gaat, in ieder geval bij mij, weet je achteraf precies wat je eigenlijk had willen doen. Want was eigenlijk onze intentie met het symposium? Waarom vinden we inclusie zo’n belangrijk onderwerp? Hieronder volgt een persoonlijke reflectie op de dag.

Voorafgaand aan het symposium dacht ik dat inclusie voor mij gaat over een wereld waarin iedereen gelijk is. Maar daar denk ik nu anders over. Dat komt mede door het verhaal van gastspreker Manuela Kalsky, die zich kritisch uitliet over het begrip inclusie. Want wie moet er opgenomen worden in wat? En hoezo moeten we allemaal opgenomen worden in hetzelfde? Inclusie kan eindigen in streven naar eenheid, en wegpoetsen van verschillen. Zij zet verscheidenheid centraal en omarmt verschil. Ieder mens draagt meerdere identiteiten in zich, is En/En – zoals zij het noemt. Daardoor drong tot me door dat ik ernaar streef dat mensen zich niet buitengesloten voelen. Is dat iets anders dan inclusie?

Ongemak benoemen
Op het moment dat je gevoelig wordt voor de mogelijkheid anderen (onbedoeld) uit te sluiten, ligt alles onder een vergrootglas. Tijdens het symposium droeg iedereen een naambordje. Goed te lezen als je vlak bij elkaar staat. Maar niet van een afstand. In mijn workshop kende ik sommige mensen van naam, anderen niet. Een aantal sprak ik aan bij hun voornaam, anderen niet. Ik voelde dat ik daarmee onderscheid maakte. Ongemak kwam daarbij op. Waar ik eroverheen ben gestapt. Het bleef halfbewust en onbenoemd. Terugkijkend denk ik: daar zit een opening. Benoemen van het ongemak dat opkomt. In dit geval dat ik sommigen wél van eerder ken, en anderen niet, dat ik graag voornamen gebruik, en dus niet goed weet hoe ik mensen zal aanspreken, dat ik wat in verwarring raak. Het dilemma delen. Nu van achter mijn laptop lijkt het me een goede strategie. Het vraagt om opmerkzaamheid naar mijzelf, naar spanning en onprettig, en de tegenwoordigheid van geest om dat eventueel te verwoorden. Zou ik het durven?

In de workshop die ik gaf wilde ik het boek 365 dagen Nederlander van Naeeda Aurangzeb onder de aandacht brengen. Dat was het allerbelangrijkste. Ik ervaar dat het boek een ervaring toegankelijk maakt die anders verborgen blijft voor mij als witte vrouw, geboren uit ouders die ook wit zijn. Ik wilde zowel een VTS gesprek als een stille dialoog voeren, een veel te ambitieuze inzet voor 45 minuten. Mensen spraken hun schrik en ontzetting uit over het gedrag dat in de tekst beschreven werd. Het waren ‘anderen’ die dit soort dingen zeggen. Daarmee leek de inhoud van het boek weg van ons, lezers, te blijven. Maar ik herken het wel, sommige van die opmerkingen. We ontkomen er niet aan een gedeelde normen/ beelden/ ideeën te hebben, die af en toe expliciet oppopt. De bundeling van losse ervaringen, voor elke dag eentje, toont de continuïteit van die norm. De schrijver beleeft hem dagelijks door de manier waarop ze bejegend wordt. In contact met ‘een vreemde verschijning’ komt de impliciete norm aan de oppervlakte.

Tijdens de voorbereidingen van het symposium voelde ik me ongemakkelijk over het feit dat het VTS team wit, vrouw, hoogopgeleid en van een zekere leeftijd is. Weinig divers dus. Maar moet je publiekelijk van het onderwerp wegblijven tot je meer divers bent? Of is het ongemak een motor om te veranderen? Het spijt me dat ik dit dilemma en bijkomende onhandigheid niet plenair aan de orde gebracht heb. Gewoon vergeten, of… onbewust vermeden?

Het ongeduld dat het onderwerp inclusie kan oproepen was ook aanwezig tijdens en na het symposium. Een reactie was ‘het blijft bij alleen maar babbelen…’ De workshop die het meest hands-on leek te zijn, over je oordeel uitstellen en parafraseren van mogelijk kwetsende opmerkingen, speelde in op de wens om écht iets te kunnen doen. Want als er een discriminerende opmerking gemaakt wordt, hoe pak je dat dan op?! Vervolgens bleek 45 minuten toch wel kort om in rust iets tot je te nemen en erbij stil te staan wat dat voor jouw situatie betekent.

Inclusie is traag. Het kost tijd, juist omdat het een proces is van ervaren, hernemen, opnieuw beginnen. Omdat het gaat over je bewust worden van je eigen denken en aannames, en in het verlengde daarvan anders handelen op verschillende vlakken. Voor mij heeft het symposium en de organisatie ervan daar in ieder geval aan bijgedragen.  

Terugkijkend merk ik dat ik iets meer tijd had willen nemen om toe te lichten, de voorafgaand gezette stappen uit te leggen. En andere workshopleiders misschien ook wel. Waarom sta ik hier? Wat verstaan we onder inclusie? Hoe zijn we hier gekomen? Waarom is het belangrijk om (prente)boeken te gebruiken die verschillende culturele binnenwerelden openen? Wat doet een I ASK rondleiding in een VTS symposium? Voor de spreker moge dat logisch en duidelijk zijn, deelnemers kunnen niet in andermens’ hoofd kijken; weten niet hoe hij of zij in het onderwerp staat en zich heeft voorbereid. Dan is het besef hiervan en daar aandacht aan besteden nodig. Ook dat is een vorm van inclusie, mensen meenemen in je gedachtestroom, stil staan bij verschillen, niet teveel aannemen.  

Menselijk en onpersoonlijk
Tegen het einde vroegen we iedereen om iets op te schrijven over wat je geraakt had tijdens de dag. Iemand schreef op het kaartje: ‘Het gesprek tijdens de Living Library met een meisje dat een eetstoornis heeft; dat heeft me heel erg geraakt.’ In de Living Library ontmoet je een mens alsof het een boek is dat je mag lezen. De slogan van de Living Library is ‘ontmoet je eigen vooroordeel’. De ‘titel’ is het vooroordeel, het kenmerk, waarop mensen in onze maatschappij vreemd bekeken worden. Na het kiezen van het vooroordeel word je gekoppeld aan een persoon. Je kunt (wederzijds) vragen stellen, en die vragen mogen ook geweigerd worden. Er zijn dus regels. Wat ik opvallend vond, is het feit dat de aangebrachte (kunstmatige) structuur, zoveel ruimte voor ontmoeting schiep. Deze menselijke boeken zijn aanwezig met de bedoeling om open te spreken met anderen over hun eetstoornis/ polyamoreuze relaties geloofsovertuiging/ beroep als politieman en ga maar door. Ze willen vragen beantwoorden over aspecten van zichzelf die vaak in de taboesfeer blijven, en waar dus niet openlijk over uitgewisseld wordt. Dat doen ze zittend aan een tafel, in een ruimte waar meerdere gesprekken gevoerd worden, en niet als Pietje of Sara, maar specifiek vanwege een bepaald kenmerk. Het gesprek is intiem, gelijkwaardig en gek genoeg ook onpersoonlijk.  En daar zit misschien wel een crux. Dat we met elkaar delen dat we allemaal anders zijn. En dat anders zijn is dus uniek, maar ook helemaal niet.  

Achteraf
Allemaal wijsheid achteraf. Maar niet onbelangrijk. Want soortgelijke situaties gaan weer voorkomen. En dan ben ik of zijn wij een beetje voorbereid. Achteraf, achteraf – waarom altijd achteraf?! Daarom! Omdat je door dingen te doen leert, dingen die je van tevoren blijkbaar niet kon bedenken. Dus je moet (een beetje) de boot ingaan om te leren, inzichten op te doen. Als het schuurt leer je. Zo zeggen we in onze trainingen, zo is het als workshopleider, zo werkt het met inclusie. Het schuurt, dan ga je leren, lezen, kennis en nieuwe ervaringen opdoen.

We hebben deelnemers gevraagd hun lees- en luistertips achter te laten. Je vindt ze hier. Spoken word artiest Lev Avitan was de hele dag aanwezig. Hij belichaamde de ervaring van de ‘ander’, geboren en getogen in Presikhaaf, Arnhem. Hij vormt ook een brug, als politiek filosoof en openbaar spreker, en stelde zich op als klankbord en vragensteller tijdens de workshops. Hij sloot de dag af met een klinkend gedicht. Je kunt het hier nalezen.

Wil je reageren, stuur een mailtje naar info@vtsnederland.org