Een ruim gesprek door beperkt zicht

Door Anita Gosschalk Liemburg

Eind februari leidde ik een beroemdheid rond in het Rijksmuseum. Christopher Bailey is hoofd van het Arts en Health programma van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Hij is ook bijna blind. In een TED talk zegt hij dat het voor hem 'langzaam donker wordt'. Hij bezoekt culturele instellingen en beschrijft in hoeverre deze plekken en de kunst die daar te ervaren is, een weldadige uitwerking op hem hebben. Sprekend uit eigen ervaring zegt hij: “The arts are not about curing – it doesn’t cure cancer… But arts can heal. That is different. They create this sense of deep personal meaning that make your life beautiful, no matter the circumstances.” Tijdens de rondleiding ontstond een wonderbaarlijk prachtig VTS gesprek.

Arts en Health in Nederland
Bailey signaleert over de hele wereld initiatieven waarbij artistieke en creatieve praktijken worden toegepast om gezondheid en welzijn te bevorderen. Deze projecten stimuleren gezondheid door een positieve benadering te kiezen. Ook in Nederland gebeurt veel, maar nog fragmentarisch. Terwijl er wereldwijd vele onderzoeken zijn gedaan die de heilzame werking van de kunsten op gezondheid bevestigen, is de medische beroepsgroep in ons land nog niet overtuigd. ‘Kunst op recept moet mogelijk zijn!’ zegt Bailey.

Het Arts en Health-programma stimuleert onderzoek aangaande kunst en gezondheid. Ook maakt het innovatieve kunstinterventies mogelijk die de samenleving gezonder zouden kunnen maken, en dat wereldwijd. Bailey was uitgenodigd om naar Nederland te komen voor de ‘Care through Creativity’ conferentie. Deze had tot doel het veld van Arts and Health in Nederland te bundelen. In lijn daarmee werd de publicatie ‘Arts in Health in Nederland, Een nationale agenda’ gelanceerd.

Het zoemt en buzzt rondom de relatie tussen kunst en gezondheid. Aan de rondleiding deden ook andere gezondheidsprofessionals mee. Het verzoek van Cathelijne Denekamp, manager Toegankelijkheid van het Rijksmuseum, was om een zo breed mogelijk palet te laten zien van wat er allemaal gedaan wordt voor mensen met een beperking. Zoals mensen met bijvoorbeeld dementie of met een visuele aandoening, mensen die prikkelgevoelig zijn of ASS (Autistisch Spectrum Stoornis) hebben en/of combinaties van dit en nog meer. Ik moest het doen in een zeer korte tijd en het zweet stond al op mijn rug voordat we überhaupt begonnen waren!

VTS met mensen met een visuele aandoening
Op het laatste moment kwam het verzoek om VTS toe te passen tijdens de rondleiding. Spannend! Ik werk regelmatig met mensen die een visuele aandoening hebben, en soms helemaal niets meer zien. Kun je dan nog wel een VTS-gesprek hebben? Het is een vraag die ik al met meerdere mensen uit deze doelgroep heb besproken en ik kwam er niet echt uit. Maar nu moest ik springen in het diepe!

Zittend voor het huwelijksportret van Isaac Massa en Beatrijs van der Laan, geschilderd door Frans Hals ontstond een prachtig VTS gesprek - dat Bailey op Linkedin uitgebreid en lovend beschreef. Dat leverde op dit platform een interessante en positieve dynamiek op, maar dat is weer een ander verhaal.

Bailey opende het gesprek met zijn observatie: ‘Ik heb het gevoel dat ik bij twee aardige mensen ben aangeschoven.’ Prompt ontstond tweestrijd in me, O jee, de tweede vraag… het voelt ongemakkelijk om deze te stellen, maar ik doe het: waaraan zie je dat? Er kwam een verhaal over de uitdrukking op de gezichten, over de penseelstreek, hoe Hals je in het ‘nu’ weet te brengen… gisteren is even weg, morgen mag nog blijven wachten. De anderen volgden en merkten dingen op die Bailey niet zag, maar nu wel meekreeg. Dit leidde weer tot vragen, zowel bij hem als bij de anderen in de groep.

Tijdreis
Ik voelde me oprecht verrast over de verdieping en gelaagdheid die tot stand kwam in dit VTS gesprek. Het beperkte zicht van Bailey verruimde het hele gesprek. Iedereen werd zich op nieuwe manieren bewust van het eigen kijken. We waren daar, in de tuin bij Isaac en Beatrix. We ontdekten nieuwe dingen ter plekke. In verbinding met elkaar. Dat het een ander soort gesprek was, werd voor mij vooral voelbaar nadat ik het gesprek had afgesloten. We hadden allemaal even tijd nodig om weer terug te komen in 2024.

Ook in onze VTS-community worden er initiatieven genomen op het gebied van Arts en Health, bijvoorbeeld door Floor de Graaf die VTS inzet binnen haar groeiende initiatief Kunst Natuur en Welzijn. Zelf zie ik de waarde van kunst voor welzijn en gezondheid heel duidelijk als ik met mensen met dementie in gesprek ga over kunst. Dat zijn zulke levendige, gezellige en ontspannen ontmoetingen. Mensen die, dankzij de kunst, ook weer even naar het ‘nu’ worden gehaald en gaan vertellen over vroeger… Even weer mens zijn, in plaats van een ziekte, even ruimte in je hoofd, even genieten…Kortom: De aandacht en de buzz rondom kunst, welzijn en gezondheid kan ik alleen maar toejuichen!

Wil je reageren? Mail naar anita@vtsnederland.org